Cho con dùng AI từ sớm: Phát triển tư duy hay gia tăng phụ thuộc công nghệ?

"Mẹ ơi, con nhờ AI gợi ý dàn bài tập làm văn nhé." – Câu nói tưởng chừng vô hại của một đứa trẻ lại có thể khiến nhiều bậc phụ huynh chững lại vài giây. Sự thật là, Trí tuệ Nhân tạo (AI) đã không còn là viễn cảnh tương lai mà đã len lỏi vào đời sống học tập của con em chúng ta. Thực tế, trẻ em ngày nay, thậm chí từ độ tuổi THCS, đã bắt đầu làm quen và sử dụng các công cụ AI phổ biến như ChatGPT, Gemini hay Copilot. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng cứ 3 trẻ thì có 1 em sử dụng AI cho việc học tập.

Điều này đặt ra một câu hỏi lớn, mang theo cả hy vọng lẫn trăn trở: Liệu rằng việc cho trẻ tiếp cận AI từ sớm sẽ là đòn bẩy giúp con phát triển tư duy, hay vô tình biến con thành một thế hệ lười suy nghĩ, phụ thuộc và mất đi khả năng tư duy độc lập!?  

Trong thời đại số hóa mạnh mẽ, việc trang bị cho con những kỹ năng công nghệ mới là một yêu cầu tất yếu để hòa nhập và phát triển. Tuy nhiên, không ít cha mẹ cảm thấy băn khoăn, thậm chí lo lắng trước tác động của AI, đặc biệt là với trẻ em – lứa tuổi đang trong giai đoạn quan trọng hình thành nhận thức và tư duy. Một khảo sát của Norton (Tổ chức uy tín trong lĩnh vực an ninh mạng) đã phản ánh rõ điều này khi có đến 93% phụ huynh bày tỏ lo ngại về việc con mình sử dụng AI. Bài viết này sẽ cùng bạn đi sâu phân tích, làm rõ những lợi ích và thách thức khi cho trẻ sớm làm quen với AI, từ đó tìm ra hướng tiếp cận phù hợp nhất.

Vì sao cha mẹ lo lắng khi con tiếp cận AI?

Nỗi lo của các bậc phụ huynh không phải là không có cơ sở, nhất là khi chứng kiến tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ và những hệ lụy tiềm ẩn.

• Sự bùng nổ và thâm nhập nhanh chóng của AI: AI không còn là một khái niệm công nghệ cao siêu, xa vời chỉ dành cho giới chuyên gia. Ngày nay, trẻ em có thể dễ dàng tiếp cận AI thông qua vô số ứng dụng học tập, công cụ tìm kiếm thông minh, hay các trình tạo văn bản, hình ảnh tự động. Điều này dấy lên mối lo ngại thường trực: liệu con có đang dần phụ thuộc quá nhiều vào máy móc, đánh mất khả năng tự lực? Thực tế, có đến 63% trẻ em và thanh thiếu niên biết đến AI thông qua mạng xã hội, môi trường dễ tiếp cận nhưng khó kiểm soát. (Theo Barnardos- Tổ chức đa quốc gia trong lĩnh vực hỗ trợ trẻ em)
• Giai đoạn vàng phát triển tư duy của trẻ: Lứa tuổi từ 13 đến 18 là giai đoạn cực kỳ quan trọng để trẻ rèn luyện và hoàn thiện các kỹ năng nền tảng như tự học, tư duy phản biện, phân tích và sáng tạo. Việc AI có khả năng "làm thay" nhiều tác vụ, nếu không được định hướng đúng đắn có nguy cơ làm trẻ mất đi động lực khám phá, lười suy nghĩ và ỷ lại vào công cụ.  
• Hiện trạng sử dụng AI sai cách ở học sinh: Một thực tế đáng buồn là không ít học sinh đang lạm dụng AI để tìm kiếm đáp án nhanh chóng, sao chép nguyên văn các đoạn văn, thậm chí là để AI làm bài tập hộ mà không thực sự hiểu bản chất kiến thức. Điều này không chỉ tạo ra cảm giác "học đối phó", "lười học" mà còn là hồi chuông cảnh báo cho cả phụ huynh và giáo viên về nguy cơ suy giảm chất lượng học tập thực chất. Phần lớn học sinh đang dùng AI như một chiếc "phao cứu sinh" hơn là một công cụ hỗ trợ tư duy.  

Sự thật: AI không khiến trẻ lười – nếu được định hướng và sử dụng đúng cách

Lịch sử đã chứng minh, mỗi khi một công cụ mới ra đời, từ máy tính cá nhân, máy tính bỏ túi cho đến Internet, đều có những nghi ngại ban đầu về tác động tiêu cực. Tuy nhiên, ngày nay tất cả những “nổi lo” đó đều trở thành những kỹ năng cơ bản, thiết yếu trong cuộc sống và công việc. AI cũng không ngoại lệ. Bản chất của AI là một công cụ và việc nó trở nên hữu ích hay có hại phụ thuộc phần lớn vào người sử dụng.  

AI là công cụ, không phải người thay thế tư duy

Nếu trẻ được dạy cách sử dụng AI một cách thông minh – để tìm kiếm gợi ý, đặt câu hỏi đào sâu, khám phá những hướng tiếp cận mới cho một vấn đề – thì AI sẽ trở thành một chất xúc tác mạnh mẽ thúc đẩy sự phát triển tư duy. AI có thể giúp cá nhân hóa lộ trình học tập, cung cấp phản hồi tức thì và tạo ra những trải nghiệm học tập tương tác, thú vị hơn.

Trẻ không lười – trẻ cần được hướng dẫn bài bản

Nhiều học sinh sử dụng AI một cách máy móc, thiếu hiệu quả không phải vì bản tính lười biếng, mà vì các em chưa được trang bị kiến thức và kỹ năng để khai thác công cụ này một cách tối ưu. Các em có thể chưa biết cách đặt câu lệnh (prompt) hiệu quả, cách kiểm chứng thông tin do AI cung cấp, hay cách phân biệt đâu là gợi ý có giá trị và đâu là nội dung cần loại bỏ. Khi được hướng dẫn một cách cặn kẽ, trẻ sẽ nhận thức được AI chỉ đóng vai trò như một "trợ lý ảo" đắc lực, giúp đưa ra đề xuất và phản biện, còn người đưa ra quyết định cuối cùng, người làm chủ quá trình tư duy vẫn chính là các em.  

AI có tiềm năng hỗ trợ phát triển tư duy phản biện và sáng tạo

Khi được sử dụng đúng mục đích, AI có thể trở thành một đối tác luyện tập tư duy hiệu quả. AI có khả năng phản hồi, đặt lại câu hỏi, phân tích ngữ nghĩa, từ đó giúp học sinh rèn luyện kỹ năng so sánh, đối chiếu, lựa chọn và đánh giá thông tin một cách crítica. Học sinh có thể tận dụng AI để:

• Thử nghiệm nhiều phong cách diễn đạt khác nhau cho cùng một ý tưởng hay đoạn văn.  
• Tự kiểm tra, đánh giá bài làm của mình và nhận những gợi ý cải thiện cụ thể.  
• Tìm kiếm và tổng hợp ý tưởng cho các dự án, bài thuyết trình, sau đó tự mình chọn lọc, sắp xếp và phát triển theo tư duy và phong cách cá nhân.

Tất cả những hoạt động này, nếu được thực hiện với sự chủ động và ý thức học hỏi, đều góp phần quan trọng vào việc phát triển tư duy của trẻ. Do đó, sự cân bằng và định hướng là vô cùng quan trọng.  

Cha mẹ nên làm gì để trẻ sử dụng AI mà không lệ thuộc?

Trước sự lan tỏa mạnh mẽ của AI, việc cấm đoán hoàn toàn không phải là giải pháp hiệu quả, bởi trẻ vẫn có thể dễ dàng tiếp cận công nghệ này từ nhiều nguồn khác nhau như bạn bè hoặc các nền tảng xã hội. Thay vào đó, cha mẹ và nhà trường cần đóng vai trò chủ động trong việc định hướng và đồng hành cùng con.  

Đồng hành, thấu hiểu thay vì cấm đoán

Hãy dành thời gian cùng con trải nghiệm các công cụ AI, trò chuyện cởi mở để hiểu con đang sử dụng AI vào mục đích gì, con học được gì từ đó, và liệu những thông tin AI cung cấp có thực sự chính xác và hữu ích hay không. Sự đồng hành này không chỉ giúp cha mẹ nắm bắt được tình hình sử dụng AI của con mà còn tạo dựng niềm tin, giúp con cởi mở chia sẻ những khó khăn hay thắc mắc.  

Hướng dẫn kỹ năng, không mặc định "con đã biết rồi"

Đừng cho rằng trẻ tự biết cách sử dụng AI một cách đúng đắn và hiệu quả. Cha mẹ và thầy cô cần chủ động trang bị cho các em những kỹ năng nền tảng như:

• Đặt câu hỏi/câu lệnh (prompt) rõ ràng, cụ thể: Để AI có thể hiểu đúng yêu cầu và cung cấp thông tin chính xác nhất.
• Kiểm chứng thông tin: Dạy trẻ luôn có ý thức đối chiếu thông tin từ AI với các nguồn đáng tin cậy khác, không tin tưởng một cách tuyệt đối. Bởi lẽ nội dung do AI tạo ra có thể sai lệch hoặc không chính xác.
• Phân biệt giữa gợi ý của AI và ý tưởng của bản thân: Giúp trẻ giữ vững tư duy độc lập và sử dụng AI như một công cụ tham khảo, không phải là nơi sao chép ý tưởng. 

Lựa chọn các khóa học hoặc chương trình có định hướng rõ ràng, phù hợp

Một chương trình học tập bài bản sẽ là bước khởi đầu lý tưởng để trẻ làm quen và làm chủ AI một cách có ý thức. Những khóa học này cần:

• Sử dụng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu, phù hợp với tâm lý lứa tuổi.
• Tập trung vào việc ứng dụng AI một cách thiết thực trong học tập và đời sống, phát triển kỹ năng sáng tạo và rèn luyện tư duy phản biện.
• Cung cấp lộ trình học tập cụ thể, có hướng dẫn chi tiết, tạo môi trường học tập không áp lực và khô khan. Một khóa học được định hướng tốt sẽ giúp trẻ hiểu rằng AI không phải là "con đường tắt" để gian lận hay lười biếng, mà là một công cụ mạnh mẽ để học tập thông minh hơn, hiệu quả hơn.

Câu hỏi "Có nên cho trẻ tiếp cận AI từ sớm không?" không nằm ở việc "sớm" hay "muộn", mà cốt lõi nằm ở "cách tiếp cận". Nếu được định hướng đúng đắn, được trang bị những kỹ năng cần thiết và có sự đồng hành sát sao từ gia đình và nhà trường, AI hoàn toàn có thể trở thành một người bạn đồng hành đắc lực, giúp trẻ phát triển tư duy logic, nâng cao hiệu quả học tập và chủ động hơn trong việc làm chủ thế giới công nghệ không ngừng biến đổi.  

Thay vì chỉ lo lắng và hoài nghi, các bậc phụ huynh hãy chủ động tìm hiểu, trang bị cho mình và cho con những kiến thức và kỹ năng số cần thiết – tương tự như cách chúng ta đã từng dạy con đọc từng trang sách, làm quen với chiếc máy tính hay học một ngôn ngữ mới.

Và nếu bạn đang tìm kiếm một khởi đầu lý tưởng để cùng con khám phá AI một cách bài bản và hiệu quả, khóa học "AI cơ bản" là một gợi ý đáng cân nhắc. Với môi trường học tập thân thiện, ứng dụng thực tế, nơi bạn và con có thể cùng nhau tìm hiểu cũng như trang bị kỹ năng ứng dụng AI cho học tập và công việc.

Hãy biến AI trở thành người bạn đồng hành và giúp con tự tin hơn trong kỷ nguyên số bạn nhé!

Liên hệ ngay với Trung tâm để được tư vấn khóa học phù hợp qua Hotline 0914 251 119 - (028) 3835 1056.

Trung tâm Tin học Trường ĐH KHTN, ĐHQG-HCM

Nguồn tham khảo: Barnardos - Norton